takblog

اتوکلاو چیست

اتوکلاو دستگاهی است که جهت سترون سازی به کار می رود. سترون سازی به معنای نابودی یا حذف همه اشکال (حیات میکروبی شامل اسپورها) در مواد غیرمتحرک از طریق روش های فیزیکی، شیمیایی یا با استفاده از بخار است.قیمت آون آزمایشگاهی کلمه Sterilizer برگرفته از واژه لاتین Sterilis به معنای فاقد میوه و بار است. تاکید این مقاله صرفاً روی بررسی و معرفی انواع اتوکلاوهایی است که به طور گسترده در مراکز عمومی بهداشت، آزمایشگاه های بالینی و تحقیقاتی استفاده می شوند. این دستگاه ها همچنین به نام استریل کننده نیز شناخته می شوند.

استریلیزاسیون باید به عنوان گروهی از فرآیندهای مرتبط بسیار مهم برای انجام خدمات بهداشتی (استریلیزاسیون مواد، محیط کشت و دستگاه ها) مطابق با شرایط سخت گندزدایی در نظر گرفته شود. فرآیندهای دستیابی به شرایط استریل در مواد غیرمتحرک در انواع اتوکلاوهای آزمایشگاهی به ترتیب زیر است:

• تمیز کردن

• آلودگی زدایی

• بررسی و نظارت

• آماده سازی و بسته بندی

• استریلیزاسیون

• ذخیره سازی

• تحویل مواد و لوازم

  موارد استفاده از انواع اتوکلاو

  اتوکلاو کاربردهای فراوانی دارد. لازم است پیش از نصب و راه اندازی دستگاه اتوکلاو ، از موارد استفاده از آن به خوبی آگاه شوید.

  برای حذف مطمئن، سازمان نظارت بر مواد غذایی و دارویی آمریکا (FDA – The Food and Drug Administration) یک شیئی را بر اساس مطالعه آماری طبقه بندی می کند. یک شی در مقایسه با اشیای دیگر که مراحل استریلیزاسیون یکسان را طی می کنند، زمانی استریل در نظر گرفته می شود که احتمال استریل نبودن آن کمتر از یک در میلیون در نظر گرفته شود. این اندیکس سطح اطمینان استریل بودن (SAL – Sterility Assurance Level) نامیده می شود و غیر فعال شدن میکروب ها در مراحل استریلیزاسیون را بیان می کند.

  از موارد استفاده از انواع اتوکلاو میتوان به میکرو ارگانیسم هایی که روی اشیای مورد استفاده در فعالیت های تشخیصی، درمانی یا مراقبتی در موسسات بهداشتی (بیمارستان ها – آزمایشگاه ها) وجود دارند اشاره کرد. از دستگاه اتوکلاو آزمایشگاهی به طور گسترده در صنایع مواد غذایی و دارویی نیز استفاده شده و در آزمایشگاه، مواد و وسایل با اهداف زیر استریل می گردند:

  1. برای تهیه مواد مورد استفاده جهت کشت باکتری شناسی (لوله های آزمایش، پیپت، ظروف محیط کشت و …) و اجتناب از آلودگی آنها؛

  2. برای تهیه وسایل مورد استفاده در نمونه گیری (نکته: همه باید در شرایط استریل باشند؛ همه اعم از سوزن ها، لوله ها و ظروف)؛

  3. برای سترون نمودن لوازم آلوده.

  اندازه های مختلف این دستگاه انواع اتوکلاو را تشکیل میدهد. کوچکترین آنها نوع رومیزی، و بزرگترین آنها دستگاه های پیچیده ای هستند که برای بهره برداری نیازمند مراحل پیش از نصب می باشند. حجم اتاقک سترون سازی به عنوان مرجع در نظر گرفته شده و اندازه گیری اتوکلاو با واحد دسی متر مکعب و یا لیتر سنجیده می شود. بر اساس نحوه کنترل عملکرد اتوکلاوها، مدل های دستی، نیمه خودکار و یا تمام خودکار وجود دارند.

  کاربرد اتوکلاو آزمایشگاهی

  حوزه کاربری عمومی انواع اتوکلاوها در ذیل شرح داده شده است؛ با توجه به نوع و میزان اتوماسیون دستگاه (Automation Degree)، بعضی روش ها متفاوت خواهد بود:

  1. اطمینان حاصل نمایید که سیستم ثبت دستگاه، دارای فرم ها یا کاغذ مورد نیاز برای مستند نمودن چرخه استریلیزاسیون است.
  2. مواد مصرفی (جوهر، فرم و …) را فراهم کنید.
  3. اتوکلاو را روشن کنید.
  4. درب دستگاه را باز کنید. در انواع مدل های اتوکلاو با حجم زیاد، این فرآیند به صورت الکترومکانیکی و در انواع اتوکلاو های متوسط و کوچک، اغلب دستی انجام می شود.
  5. سبدها یا ظروف استریلیزاسیون که حاوی مواد از قبل آماده شده (تمیز، شسته، خشک، طبقه بندی و بسته بندی شده) هستند را مطابق با دستورالعمل های نحوه چیدمان توصیه شده توسط سازنده، در داخل اتاقک استریلیزاسیون قرار دهید.
  6. درب اتوکلاو را کاملاً ببندید. (پیش از بارگذاری اتوکلاو، محافظ بیرونی تحت فشار قرار می گیرد؛ بنابراین اتاقک داخلی داغ است که تشکیل مایع تغلیظ شده در شروع چرخه استریلیزاسیون را کاهش می دهد.)
  7. چرخه استریلیزاسیون مورد نیاز را بسته به نوع موادی که استریل می شوند، انتخاب کنید (در ادامه درباره چرخه های استریلیزاسیون نیز با شما صحبت خواهیم کرد!). به طور معمول دکمه متناسب با چرخه مورد نیاز فشار داده می شود که به طور خودکار چرخه برنامه ریزی شده را آغاز می کند.
  8. از این لحظه به بعد، فرآیند به روش زیر ادامه می یابد (یک چرخه معمول استریلیزاسیون اتوکلاو مجهز به سیستم تخلیه و با یک پمپ آب الکتریکی توضیح داده شده است):

  الف) فرآیند قبل از چرخه (Pre-treatment) آغاز می شود. در این مرحله، چرخه های کوتاه متناوب تخلیه و تزریق بخار به داخل اتاقک استریلیزاسیون انجام می شود. در انواع اتوکلاو ها به همین صورت است؛ بنابراین هوا از اتاقک خارج و بسته های محافظ مواد استریل می شوند.

  ب) با حذف هوا، پر شدن و افزایش فشار اتاقک استریلیزاسیون آغاز می شود. در این زمان، بخار در تماس با اقلامی است که استریل می شوند و فرآیند انتقال گرما بین بخار با دمای بالا و اقلام آغاز می شود. با انتقال انرژی گرمایی، بخشی از بخار در لایه های بیرونی بسته بندی به مایع غلیظی تبدیل شده و همزمان حجم آن به طور قابل ملاحظه ای کاهش می یابد. در نتیجه، بخار بیشتری می تواند داخل اتاقک استریلیزاسیون و حتی داخل بسته های اقلام شود. بخار در نهایت این بسته ها را به طور کامل احاطه می کند و فشار و دما تثبیت می شود. (در انواع اتوکلاوهای آزمایشگاهی این امر صادق است، تنوع مدل ها تفاوتی در نحوه عملکرد آنها ایجاد نمیکند)

  ج) شمارش معکوس برای تکمیل استریلیزاسیون با توجه به نوع وسایل یا مواد شروع می شود. هرچه دما و فشار بیشتر باشد، زمان مورد نیاز برای استریلیزاسیون کمتر است.

  د) هر گاه زمان استریلیزاسیون برنامه ریزی شده پایان یابد، فرآیند پس از آن (Post-treatment) آغاز می شود. این فرآیند شامل کاهش فشار اتاقک است که معمولا با کمک سیستم تخلیه و خشک سازی فراهم می گردد و با انتقال گرما از محافظ بیرونی به اتاقک استریلیزاسیون انجام می شود. پس از کاهش فشار، دمای مورد نیاز برای تبخیر مایع باقی مانده که ممکن است روی اقلام در طی کاهش فشار تشکیل شده باشد، حاصل می شود. خلایی به میزان 10% فشار اتمسفر ایجاد می شود که برای مدتی ثابت می ماند. زمانی که مایعات استریل می شوند، خلا ایجاد نمی شود و برای جلوگیری از جوشیدن مایعات داخل ظروف اتوکلاو، خروج بخار از طریق یک مکانیسم محدود کننده، کنترل می شود.

  هـ) در نهایت، جریان هوای کنترل شده از دریچه هایی که فیلترهایی با کارایی بالا دارند، وارد اتاقک استریلیزاسیون می شود تا فشار داخل اتاقک با فشار اتمسفر یکسان شود. در این زمان، چرخه استریلیزاسیون پایان یافته است و شما میتوانید:

  1. درب اتوکلاو را باز کنید.
  2. اقلام استریل شده را بیرون بیاورید.
  3. درب اتوکلاو را ببندید تا گرما در اتاقک استریلیزاسیون حفظ و چرخه استریلیزاسیون بعدی تسهیل شود.
  4. اقلام استریل شده را به روش مناسب نگهداری کنید.

  نکته: مراحل استریلیزاسیون انواع اتوکلاوها باید تحت نظارت انجام شود و برای کسب اطمینان از کارآمد بودن آن با استفاده از اندیکاتورهای فیزیکی، شیمیایی و بیولوژی کنترل کیفی گردد.

• هشدار: همه اقلام را نمیتوان با حرارت مرطوب استریل کرد. بعضی به روش های استریلیزاسیون در دمای پایین نیاز دارند. بررسی کنید از چه روشی با توجه به نوع لوازمی که استریل می شوند باید استفاده کرد.

اتوکلاو چیست

اتوکلاو دستگاهی است که جهت سترون سازی به کار می رود. سترون سازی به معنای نابودی یا حذف همه اشکال (حیات میکروبی شامل اسپورها) در مواد غیرمتحرک از طریق روش های فیزیکی، شیمیایی یا با استفاده از بخار است.قیمت آون آزمایشگاهی کلمه Sterilizer برگرفته از واژه لاتین Sterilis به معنای فاقد میوه و بار است. تاکید این مقاله صرفاً روی بررسی و معرفی انواع اتوکلاوهایی است که به طور گسترده در مراکز عمومی بهداشت، آزمایشگاه های بالینی و تحقیقاتی استفاده می شوند. این دستگاه ها همچنین به نام استریل کننده نیز شناخته می شوند.

استریلیزاسیون باید به عنوان گروهی از فرآیندهای مرتبط بسیار مهم برای انجام خدمات بهداشتی (استریلیزاسیون مواد، محیط کشت و دستگاه ها) مطابق با شرایط سخت گندزدایی در نظر گرفته شود. فرآیندهای دستیابی به شرایط استریل در مواد غیرمتحرک در انواع اتوکلاوهای آزمایشگاهی به ترتیب زیر است:

• تمیز کردن

• آلودگی زدایی

• بررسی و نظارت

• آماده سازی و بسته بندی

• استریلیزاسیون

• ذخیره سازی

• تحویل مواد و لوازم

  موارد استفاده از انواع اتوکلاو

  اتوکلاو کاربردهای فراوانی دارد. لازم است پیش از نصب و راه اندازی دستگاه اتوکلاو ، از موارد استفاده از آن به خوبی آگاه شوید.

  برای حذف مطمئن، سازمان نظارت بر مواد غذایی و دارویی آمریکا (FDA – The Food and Drug Administration) یک شیئی را بر اساس مطالعه آماری طبقه بندی می کند. یک شی در مقایسه با اشیای دیگر که مراحل استریلیزاسیون یکسان را طی می کنند، زمانی استریل در نظر گرفته می شود که احتمال استریل نبودن آن کمتر از یک در میلیون در نظر گرفته شود. این اندیکس سطح اطمینان استریل بودن (SAL – Sterility Assurance Level) نامیده می شود و غیر فعال شدن میکروب ها در مراحل استریلیزاسیون را بیان می کند.

  از موارد استفاده از انواع اتوکلاو میتوان به میکرو ارگانیسم هایی که روی اشیای مورد استفاده در فعالیت های تشخیصی، درمانی یا مراقبتی در موسسات بهداشتی (بیمارستان ها – آزمایشگاه ها) وجود دارند اشاره کرد. از دستگاه اتوکلاو آزمایشگاهی به طور گسترده در صنایع مواد غذایی و دارویی نیز استفاده شده و در آزمایشگاه، مواد و وسایل با اهداف زیر استریل می گردند:

  1. برای تهیه مواد مورد استفاده جهت کشت باکتری شناسی (لوله های آزمایش، پیپت، ظروف محیط کشت و …) و اجتناب از آلودگی آنها؛

  2. برای تهیه وسایل مورد استفاده در نمونه گیری (نکته: همه باید در شرایط استریل باشند؛ همه اعم از سوزن ها، لوله ها و ظروف)؛

  3. برای سترون نمودن لوازم آلوده.

  اندازه های مختلف این دستگاه انواع اتوکلاو را تشکیل میدهد. کوچکترین آنها نوع رومیزی، و بزرگترین آنها دستگاه های پیچیده ای هستند که برای بهره برداری نیازمند مراحل پیش از نصب می باشند. حجم اتاقک سترون سازی به عنوان مرجع در نظر گرفته شده و اندازه گیری اتوکلاو با واحد دسی متر مکعب و یا لیتر سنجیده می شود. بر اساس نحوه کنترل عملکرد اتوکلاوها، مدل های دستی، نیمه خودکار و یا تمام خودکار وجود دارند.

  کاربرد اتوکلاو آزمایشگاهی

  حوزه کاربری عمومی انواع اتوکلاوها در ذیل شرح داده شده است؛ با توجه به نوع و میزان اتوماسیون دستگاه (Automation Degree)، بعضی روش ها متفاوت خواهد بود:

  1. اطمینان حاصل نمایید که سیستم ثبت دستگاه، دارای فرم ها یا کاغذ مورد نیاز برای مستند نمودن چرخه استریلیزاسیون است.
  2. مواد مصرفی (جوهر، فرم و …) را فراهم کنید.
  3. اتوکلاو را روشن کنید.
  4. درب دستگاه را باز کنید. در انواع مدل های اتوکلاو با حجم زیاد، این فرآیند به صورت الکترومکانیکی و در انواع اتوکلاو های متوسط و کوچک، اغلب دستی انجام می شود.
  5. سبدها یا ظروف استریلیزاسیون که حاوی مواد از قبل آماده شده (تمیز، شسته، خشک، طبقه بندی و بسته بندی شده) هستند را مطابق با دستورالعمل های نحوه چیدمان توصیه شده توسط سازنده، در داخل اتاقک استریلیزاسیون قرار دهید.
  6. درب اتوکلاو را کاملاً ببندید. (پیش از بارگذاری اتوکلاو، محافظ بیرونی تحت فشار قرار می گیرد؛ بنابراین اتاقک داخلی داغ است که تشکیل مایع تغلیظ شده در شروع چرخه استریلیزاسیون را کاهش می دهد.)
  7. چرخه استریلیزاسیون مورد نیاز را بسته به نوع موادی که استریل می شوند، انتخاب کنید (در ادامه درباره چرخه های استریلیزاسیون نیز با شما صحبت خواهیم کرد!). به طور معمول دکمه متناسب با چرخه مورد نیاز فشار داده می شود که به طور خودکار چرخه برنامه ریزی شده را آغاز می کند.
  8. از این لحظه به بعد، فرآیند به روش زیر ادامه می یابد (یک چرخه معمول استریلیزاسیون اتوکلاو مجهز به سیستم تخلیه و با یک پمپ آب الکتریکی توضیح داده شده است):

  الف) فرآیند قبل از چرخه (Pre-treatment) آغاز می شود. در این مرحله، چرخه های کوتاه متناوب تخلیه و تزریق بخار به داخل اتاقک استریلیزاسیون انجام می شود. در انواع اتوکلاو ها به همین صورت است؛ بنابراین هوا از اتاقک خارج و بسته های محافظ مواد استریل می شوند.

  ب) با حذف هوا، پر شدن و افزایش فشار اتاقک استریلیزاسیون آغاز می شود. در این زمان، بخار در تماس با اقلامی است که استریل می شوند و فرآیند انتقال گرما بین بخار با دمای بالا و اقلام آغاز می شود. با انتقال انرژی گرمایی، بخشی از بخار در لایه های بیرونی بسته بندی به مایع غلیظی تبدیل شده و همزمان حجم آن به طور قابل ملاحظه ای کاهش می یابد. در نتیجه، بخار بیشتری می تواند داخل اتاقک استریلیزاسیون و حتی داخل بسته های اقلام شود. بخار در نهایت این بسته ها را به طور کامل احاطه می کند و فشار و دما تثبیت می شود. (در انواع اتوکلاوهای آزمایشگاهی این امر صادق است، تنوع مدل ها تفاوتی در نحوه عملکرد آنها ایجاد نمیکند)

  ج) شمارش معکوس برای تکمیل استریلیزاسیون با توجه به نوع وسایل یا مواد شروع می شود. هرچه دما و فشار بیشتر باشد، زمان مورد نیاز برای استریلیزاسیون کمتر است.

  د) هر گاه زمان استریلیزاسیون برنامه ریزی شده پایان یابد، فرآیند پس از آن (Post-treatment) آغاز می شود. این فرآیند شامل کاهش فشار اتاقک است که معمولا با کمک سیستم تخلیه و خشک سازی فراهم می گردد و با انتقال گرما از محافظ بیرونی به اتاقک استریلیزاسیون انجام می شود. پس از کاهش فشار، دمای مورد نیاز برای تبخیر مایع باقی مانده که ممکن است روی اقلام در طی کاهش فشار تشکیل شده باشد، حاصل می شود. خلایی به میزان 10% فشار اتمسفر ایجاد می شود که برای مدتی ثابت می ماند. زمانی که مایعات استریل می شوند، خلا ایجاد نمی شود و برای جلوگیری از جوشیدن مایعات داخل ظروف اتوکلاو، خروج بخار از طریق یک مکانیسم محدود کننده، کنترل می شود.

  هـ) در نهایت، جریان هوای کنترل شده از دریچه هایی که فیلترهایی با کارایی بالا دارند، وارد اتاقک استریلیزاسیون می شود تا فشار داخل اتاقک با فشار اتمسفر یکسان شود. در این زمان، چرخه استریلیزاسیون پایان یافته است و شما میتوانید:

  1. درب اتوکلاو را باز کنید.
  2. اقلام استریل شده را بیرون بیاورید.
  3. درب اتوکلاو را ببندید تا گرما در اتاقک استریلیزاسیون حفظ و چرخه استریلیزاسیون بعدی تسهیل شود.
  4. اقلام استریل شده را به روش مناسب نگهداری کنید.

  نکته: مراحل استریلیزاسیون انواع اتوکلاوها باید تحت نظارت انجام شود و برای کسب اطمینان از کارآمد بودن آن با استفاده از اندیکاتورهای فیزیکی، شیمیایی و بیولوژی کنترل کیفی گردد.

• هشدار: همه اقلام را نمیتوان با حرارت مرطوب استریل کرد. بعضی به روش های استریلیزاسیون در دمای پایین نیاز دارند. بررسی کنید از چه روشی با توجه به نوع لوازمی که استریل می شوند باید استفاده کرد.